Kilka miesięcy temu opinię publiczną poruszyła kwestia Pegasusa. Dało to asumpt do zastanowienia się nad zagadnieniem inwigilacji, która – dzięki dynamicznemu rozwojowi technologii – przybiera coraz bardziej wyrafinowane formy. Niewielu z nas zdaje sobie sprawę choćby z możliwości naszych smartfonów; włączony telefon może być istną kopalnią informacji o nas. Inwigilujący może mieć wgląd w każdą dziedzinę naszego życia. Jak się przed tym ustrzec?
Zagadnienia prawne
Obowiązująca ustawa inwigilacyjna zawiera wiele kontrowersyjnych zapisów, a uchwalona została mimo głosów sprzeciwu ze strony wielu instytucji i organizacji pozarządowych, w tym między innymi Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i Rzecznika Praw Obywatelskich. W świetle przepisów tej ustawy, zasadniczo każdy obywatel może być inwigilowany w Internecie, i – również na mocy tej ustawy – nie będzie o tym wiedział.
Z jednej strony śledzenie w sieci jest działaniem pozytywnym w aspekcie naszego bezpieczeństwa (bo przecież chodzi o „łapanie przestępców”), ale z drugiej przyzwolenie na śledzenie każdego obywatela może budzić obawy o nadużycia ze strony służb i policji, a bez wątpienia stwarza dyskomfort wielu użytkowników komputerów i smartfonów, odczuwających naruszanie ich prywatności. Dlatego warto zastanowić się, czy jest możliwe, i w jakim zakresie, samodzielne przeciwdziałanie inwigilacji.
Wskazówki ogólne
Warto zastanowić się nad ogólnymi zasadami postępowania, mogącymi pomóc uchronić się przed inwigilacją. Oto najważniejsze z nich:
- Postępowanie zawsze zgodne z prawem jest podstawą, aby nie obawiać się śledzenia. Przypadki wdrożenia inwigilacji przez pomyłkę są sporadyczne, aczkolwiek są grupy zawodowe szczególnie na nią narażone, mimo uczciwego postępowania (np. prawnicy, dziennikarze) – z uwagi na znajomości służbowe
- Powściągliwość w poruszaniu tematów wrażliwych lub poufnych. Najlepiej nie robić tego w sieci, a raczej podczas bezpośrednich spotkań, które należy odpowiednio zabezpieczyć pod względem możliwego wycieku informacji (sprzęt komputerowy, telefoniczny, itp.)
- Ostrożność w wypowiadaniu opinii w mediach społecznościowych, a nawet niepublikowanie zdjęć, mogących wywołać kontrowersyjne wrażenia u oglądających, a w konsekwencji skierować na publikującego uwagę służb
- Szyfrowanie swoich rozmów i połączeń internetowych, przesyłanych plików tekstowych
- Ustalanie silnych haseł do bankowości internetowej, poczty i innych serwisów. Niepodawanie ich nikomu pod żadnym pozorem
- Nieotwieranie linków, przesyłanych w treści wiadomości e-mail – mogą spowodować udostępnienie danych i haseł niepowołanym osobom
- Pamiętanie o swoich prawach – nie ma obowiązku podawania jakichkolwiek haseł i kluczy deszyfrujących policji lub prokuratorowi, nie ma również obowiązku składania wyjaśnień. Zawsze natomiast przysługuje prawo skontaktowania się z adwokatem i zeznawania jedynie w jego obecności.
Inwigilacja internetowa i telefoniczna
Służby specjalne mogą bez trudu podsłuchiwać rozmowy telefoniczne i czytać wiadomości SMS. Można jednak temu zapobiec, instalując jedną z darmowych i powszechnie dostępnych aplikacji szyfrujących. Do najbezpieczniejszych należy Signal – komunikator działający zarówno w systemie Android jak i na iPhonach. Można go pobrać bezpłatnie.
Obecnie połączenia https:// nie zabezpieczają już przed zbieraniem informacji o użytkowniku. Wystarczy, że inwigilujący otrzyma metadane (czas i częstotliwość połączeń z danymi adresami IP) i będzie w stanie dokładnie sprofilować osobę, którą śledzi. Dlatego najlepiej jest korzystać z VPN bądź sieci TOR, w przeciwnym razie inwigilacja może być prowadzona w czasie rzeczywistym. Dodatkowym bonusem jest zabezpieczenie się przed podrzuceniem złośliwego oprogramowania. Służby odnotują jedynie połączenie się z VPN – i nic poza tym.
Niezwykle istotna jest ochrona poczty elektronicznej. Warto założyć kilka, a nawet kilkanaście skrzynek pocztowych, najlepiej przypisanych do konkretnych osób lub zadań, bez nazwiska. Jeżeli służby będą wnioskować o wydanie korespondencji mailowej w danej sprawie, będzie ujawniona tylko jedna skrzynka – ta, gdzie są zgromadzone materiały tej sprawy. Warto też szyfrować e-maile, są do tego przeznaczone specjalne programy.
Warto od czasu do czasu sprawdzić, czy telefon nie jest podsłuchiwany. Wykrywanie podsłuchów i usuwanie aplikacji podsłuchujących najlepiej powierzyć specjaliście. Podejrzenie o podsłuch może zaistnieć po sprawdzeniu faktury za połączenia. Jeżeli operator naliczył opłatę za połączenia, które nie były wykonywane lub za dane internetowe, które nie były wysyłane ani pobierane, jeżeli na billingu widnieją opłaty za wiadomości SMS wysyłane na nieznane numery – prawdopodobnie telefon został zainfekowany.
Oczywiście inwigilacja i śledzenie ma miejsce również w realu. W tych warunkach legalnie jest to jedynie sprawa dla detektywa (choć nie w każdej sytuacji) lub wywiadowcy odpowiednich służb państwowych. Niestety, w rzeczywistości często inwigilują innych osoby bez uprawnień, a robią to w celu osiągnięcia partykularnych korzyści lub z chęci zaszkodzenia śledzonemu. Należy pamiętać, że inwigilacja, podjęta przez osobę nieuprawnioną, jest karalna zgodnie z art. 267 Kodeksu karnego.