Żyjemy w dobie bardzo szybkiego rozpowszechniania się informacji. Newsy, dzięki medium, jakim jest internet, potrafią obiec cały świat w zaledwie kilka sekund. W czasach, kiedy głównymi mediami były prasa i telewizja, wpływ informacji na opinię publiczną zachodził znacznie wolniej. Pojawienie się artykułu w gazecie musiało być poprzedzone nie tylko samym jego napisaniem, ale też oczekiwaniem na moment, kiedy najnowsze wydanie papierowe gazety opuści drukarnię. Nagranie materiału, który trafić miał następnie do telewizyjnych wiadomości, emitowanych o określonej porze, zajmowało trochę czasu. Dzisiaj wszystko wygląda zgoła inaczej. Internet sprawia, że newsy mogą mieć postać krótkiej informacji tekstowej czy multimedialnej, która za sprawą mediów społecznościowych dociera do ich użytkowników w mgnieniu oka. Serwisy informacyjne działają 24h na dobę, ani na moment nie pozwalając sobie na brak monitorowania tego, co dzieje się na świecie, w Polsce i społecznościach lokalnych. Co więcej, opinia publiczna kreuje się dosłownie na naszych oczach, ponieważ praktycznie wszystko, co pojawia się w sieci, może być od ręki przez nas komentowane. Takie błyskawiczne tempo życia informacji sprawia, że zwykły użytkownik sieci nie ma czasu na sprawdzanie ich źródeł. Zwykle zawierzyć więc musi zdrowemu rozsądkowi i własnej intuicji. Fakt ten może być wykorzystywany do tworzenia tak zwanych fake newsów, które poważnie wpływać mogą na życie prywatne i środowisko biznesowe.
Definicja fake newsów
Fake news z angielskiego oznacza wprost fałszywą informację. Jest to taka treść podana do publicznej wiadomości, która albo jest nieprawdziwa, albo zawiera w sobie nadinterpretację jakiegoś rzeczywistego zdarzenia. Choć często ma formę tekstową, fake newsem może być też zdjęcie, wykonana grafika (np. w formie tzw. memów) film czy nagranie audio. W każdym jednak przypadku do czynienia mamy z treścią albo nieprawdziwą, albo zmanipulowaną (zawierająca nieścisłości, nadinterpretacje, przekłamania czy informacje wyjęte z kontekstu). W przypadku całkowitej nieprawdy, podawane informacje są w pełni sprzeczne ze stanem faktycznym. W przypadku manipulacji, przedstawione są fakty, jednakże w sposób niezwykle selektywny, wybiórczy. Umożliwia to przedstawienie danej sytuacji w takim kontekście, na jakim zależy twórcy nieprawdziwej informacji. Do fake newsów zalicza się również tak zwana manipulacja cytatem, czyli cytowanie czyjejś wypowiedzi z pominięciem pewnych jej fragmentów, co może skutkować zmianą jej sensu w opinii późniejszych słuchaczy. Manipulacja cytatem może odbywać się też pod postacią odpowiedniego montażu nagrań video. Zwykle fake news stworzony jest w określonym celu.
Dlaczego tworzy się fake newsy?
Fałszywe treści tworzone są po coś. Po co? To zależy od intencji tego, kto takie treści tworzy. Osiągniecie celów politycznych czy manipulacja opinią publiczną to oczywiście najczęstsze motywy. Jakie istnieją jeszcze powody przekłamywania informacji?
- Zaszkodzenie konkretnej osobie. Reputacja osoby, która jest tematem szkodliwego fake newsa może zostać mocno zachwiana. Konkretne, indywidualne motywy, które kierują stworzeniem pomówień i innych nieprawdziwych treści na czyjś temat mogą pozostać nieujawnione aż do momentu, kiedy nie rozpocznie się w tej sprawie śledztwo.
- Chęć stalkowania kogoś. Stalking to nic innego jak uporczywe nękanie. Repertuar stalkingu jest ogromny, a rozsiewanie fałszywych informacji na czyjś temat to jeden ze sposób uprzykrzania komuś życia i podlega odpowiedzialności karnej.
- Nadszarpnięcie zaufania. To motyw, który często wykorzystywany jest w kontekście środowiska korporacyjnego. Kiedy pojawiają się informacje potencjalnie naruszające wiarygodność danego przedsiębiorstwa, jego pozycja w branży może zacząć się osłabiać. Mamy wówczas do czynienia z tzw. czarnym PR-em.
- Chęć zarobku. Nagłówki, które są szokujące, wzbudzające emocje, generują dużo więcej uwagi i wyświetleń. A to z kolei może przynieść wymierny efekt w postaci zarobku dla twórców fejkowych artykułów. Informacje nie muszą wcale bazować na stawianiu niesprawdzonej tezy, wystarczy, że tylko sugerują ją w tytułowym pytaniu, a w dalszej części artykułu wprowadzą wiele niedopowiedzeń, pozostawiając pole do domysłów.
- Pragnienie wpływu na życie społeczne. Informacja to narzędzie do manipulacji, i choć jest to dość smutny aspekt rozwoju technologii internetowych, jest już od lat obserwowany.
- Chęć zabawy, rozrywki. Ta motywacja nie ma na celu tego, aby fake news został wymierzony przeciwko osobie czy firmie, ma w założeniu służyć zabawie. Może być to rozsiewanie plotek, tworzenie żartów na czyjś temat czy zabawnych memów, które pokazują tylko jedną stronę jakiejś sytuacji. Szkody, których w wyniku takiej rozrywki doświadczają poszkodowani, są niejako efektem ubocznym tej zabawy.
Nieprawdziwe informacje a życie prywatne
W przypadku środowiska prywatnego, fałszywe informacje mogą wprowadzać w błąd i wpłynąć na decyzje podejmowane przez ludzi praktycznie w każdej dziedzinie życia: w zakresie zdrowia, finansów, polityki czy stylu życia. Odpowiednio przygotowane dane mogą wywołać społeczną panikę, zachęcić do określonych decyzji zakupowych czy wywołać sympatię bądź antypatię polityczną. Fake newsy wymierzone w jednostkę mogą wpłynąć na jej relacje międzyludzkie, wywołując konflikty, dezinformację i brak zaufania.
Biznes a fake newsy
Nieprawdziwe newsy środowisku biznesowym mogą poważnie pokrzyżować szyki przedsiębiorstwa. Jak działają fake newsy w biznesie?
- Miejscem, gdzie bardzo łatwo o tworzenie treści niekoniecznie zgodnych z prawdą są social media. Ogrom firm posiada konto na portalach społecznościowych, gdzie na bieżąco dzieli się różnymi informacjami ze swoimi klientami — w tym informacjami o nowych usługach w ofercie, produktach czy ciekawostkach branżowych. To niewątpliwie pozytywny aspekt mediów społecznościowych, ale jednocześnie ogromne pole do popisu jeśli chodzi o niesprawdzone informacje, które mogą padać w komentarzach pod takimi postami. Wystarczy, by nieuczciwa osoba założyła fałszywe konto i zarzucała w komentarzach niewywiązywanie się z warunków umowy (napisała na przykład, że sklep internetowy nadal nie wysłał towaru lub usługa została źle wykonana itd.). Zanim firma wyjaśni sytuację, pozostali klienci zdążą zapoznać się z treścią takiego komentarza i nabrać wątpliwości co do danej firmy.
- Niezgodne z rzeczywistością mogą być też informacje dotyczące kondycji firmy czy jej wewnętrznej polityki. Takie działania, polegające na puszczeniu w eter informacji, jakoby firma była niewypłacalna lub łamała prawa pracownicze, może być wynikiem obmyślonego planu nieuczciwej konkurencji. Agencja detektywistyczna pomaga wówczas w dotarciu do źródeł takich plotek. Bywa też, że takie sprzeczne z rzeczywistością informacje to wynik zemsty zwolnionego, byłego pracownika.
- Choć manipulacja informacjami prowadzi w większości przypadków do tego, że reputacja firmy cierpi, fałszywe newsy mogą służyć też czemuś zupełnie przeciwnemu. Przekłamania mogą mieć na celu ocieplenie wizerunku danego przedsiębiorstwa. Tu jednak czeka pewna pułapka. Specjalnie spreparowane fake newsy, mające ocieplić biznesowy wizerunek działają bowiem dopóty, dopóki prawda nie wyjdzie na jaw. Kiedy to się stanie, skutek może być odwrotny od zamierzonego. Przykładem „pozytywnego” przekłamania może być informacja, jakoby jakaś firma przeznaczyła daną sumę pieniędzy na cele charytatywne, podczas gdy tak naprawdę kwota przekazanych środków była mniejsza niż w oficjalnych informacjach (lub środki pochodziły ze źródeł, które nie uszczupliły przychodów firmy etc.).
Wpływ fake newsów na środowisko prywatne i biznesowe jest złożony i wymaga działań, np. podejmowanych przez biuro detektywistyczne, aby przeciwdziałać dezinformacji. Ważne jest, aby rozwijać krytyczne myślenie, zwłaszcza w odniesieniu do informacji otrzymywanych z mediów społecznościowych i internetu, a także korzystać z wiarygodnych źródeł informacji. W przypadku biznesu, działania minimalizujące wpływ fake newsów na reputację firmy czy wartość jej akcji jest konieczne, aby przedsiębiorstwo utrzymało się na rynku.